Brugðið á leik á ljósmyndastofu
DESEMBER 2019
Ljósmyndari Engel Jenssen
Mms-9269
Spariklædd kona og stúlka sitja á teppalögðu gólfi með nokkrar brúður, dúkkurúm og litla kommóðu á milli sín. Ljósmyndin er af Engel Jensen og systurdóttur hennar Sofiu Thorarensen. Natni er lögð í uppstillinguna þar sem leikföng ungu dömunnar skipa stórt hlutverk. Fjórar brúður eru á myndinni sem þykir líklega mikið ríkidæmi fyrir stúlku í lok 19. aldar. Tvær af dúkkunum eru handgerðir jólasveinar með prjónaða búka og klæði en hár og skegg úr hvítri ull. Kannski var einhver dúkkan jólagjöfin það árið? Það er alla vega merkilegt að sjá að þegar um 1900 er farið að búa til táknmyndir jólasveina í dúkkuformi. Væntanlega eru þeir gerðir af einverjum innan fjölskyldunnar. Nándin á milli Engel og litlu frænku hennar sést í frávikinu í myndinni þar sem Sofia virðist ekki megna að halda uppi stífri uppstillingu, heldur lygnir augunum og hallar sér til. Engel er með hönd sína undir hnakka frænku sinnar líklegast til að hreyfing stúlkunnar rýri ekki gæði myndarinnar.
Uppstilling líkt og á þessari mynd var sjaldséð og þess vegna eftirtektarverð. Aukahlutir í myndum stofuljósmyndara voru stóll og kannski borð, standur, grindverk jafnvel heysáta eða eftirlíking af grjóti sem voru hluti sviðsetningar. Ef fólk hélt á einhverju í hendi líkt og bók eða sólhlíf var allt eins líklegt að það væru leikmunir ljósmyndastofunnar. Þannig má reikna með að þeir hlutir sem fólk tók sérstaklega með í myndatöku hafi verið gildishlaðnir og hafi skipt viðkomandi verulegu máli. Sterkasta dæmið um slíkt er þegar fólk færði með sér myndir af látnum ættingjum í myndatöku á stofu.1 Persónulegar sviðsetningar veita okkur bæði örlitla innsýn í hugarheim þess sem er í mynd og einstakt tækifæri til að horfa á efnisveröld þess tíma. Í þessu tilfelli voru það leikföng lítillar stúlku frá efnamiklu heimili á Akureyri um aldamótin 1900.
Ljósmyndin af þeim frænkum Engel og Sofiu er tekin á ljósmyndastofu Engels. Hún skipaði hóp þeirra kvenna sem lögðu iðnina fyrir sig á upphafsárum greinarinnar á Íslandi á seinni hluta 19. aldar. Hún var fædd á Akureyri árið 1877, lærði ljósmyndun í Kaupamannahöfn og rak ljósmyndastofu á Oddeyri um 1897-1905. Ljósmyndasafn hennar hefur ekki varðveist og engar glerplötur eru til eftir hana svo vitað sé.[2] Þannig eru einu verk Engels þær pappírsmyndir sem finnast í fórum fólks. Hver mynd er því fágæti.
Linda Ásdísardóttir
1) Inga Lára Balvinsdóttir. Einar en umkringdar fólki, Ljósmynd mánaðarins á vefsíðu Þjóðminjasafns. 2016 janúar. Sjá slóð https://www.thjodminjasafn.is/syningar-vidburdir/adrar-syningar/ljosmynd-manadarins/einar-en-umkringdar-folki
2) Inga Lára Baldvinsdóttir. Ljósmyndarar á Íslandi 1845-1945. Reykjavík: Þjóðminjasafn Íslands 2001, bls. 160.